Năm 1997, cô nữ sinh 12 năm liền là học sinh giỏi Trần Ngọc Lan Thu của tỉnh Bạc Liêu đậu cùng lúc 2 trường đại học danh giá của TP.HCM (Đại học Bách Khoa, Đại học Kinh tế) và Cao đẳng Hải quan, ngành kiểm tra giám sát - thuế hải quan. Nhưng không chọn con đường đại học như số đông bạn bè cùng trang lứa, Lan Thu đã chọn học trường hải quan bởi muốn mình “được trui rèn trong một môi trường quân đội”.
Năm 1998, khi đang học Trường Cao đẳng Hải quan, Lan Thu còn tranh thủ thời gian học thêm lớp cử nhân ngữ văn Anh tại trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM. Năm 2001, Trần Ngọc Lan Thu đậu kỳ thi tuyển công chức do Tổng cục Hải quan tổ chức. Tháng 5-2002, chị chính thức nhận nhiệm sở tại Chi cục Hải quan Bưu điện thuộc Cục Hải quan TP.HCM. Trong thời gian công tác, chị còn tiếp tục học tập, đến nay có thêm 2 bằng cử nhân kinh tế đối ngoại (Đại học Ngoại thương), cử nhân tài chính ngân hàng (Học viện Tài chính) và đang theo học lớp cao học ngành tài chính ngân hàng (Trường Đại học Tài chính – Marketing). Những kiến thức chuyên môn này đã góp phần rất lớn trong quá trình công tác của chị.
Trải qua nhiều năm công tác tại các đơn vị Văn phòng Cục (2002 – 2005), Chi cục Hải quan cửa khẩu Cảng Sài Gòn Khu vực 1 (2005 – 2012), từ tháng 4-2012, chị được thuyên chuyển về Phòng Thuế xuất nhập khẩu, Cục Hải quan TP.HCM, và hiện là Nhóm trưởng Nhóm giá 1, với công việc chính là kiểm tra việc xác định dấu hiệu nghi vấn; cập nhật thông tin tham vấn, kiểm tra sau thông quan tại trụ sở cơ quan hải quan, xác định giá trên chương trình GTT02 (hệ thống quản lý dữ liệu giá tính thuế) của các chi cục đối với các mặt hàng; kiểm tra, rà soát mức giá khai báo thấp hoặc cao hơn so với cơ sở dữ liệu GTT02, mức giá tham chiếu ban hành tại Danh mục hàng hóa nhập khẩu rủi ro về trị giá; đề xuất, báo cáo Tổng cục Hải quan sửa đổi, bổ sung Danh mục hàng hóa nhập khẩu rủi ro về trị giá... Ngoài ra, chị còn giúp lãnh đạo phòng triển khai, theo dõi, đôn đốc các thành viên trong nhóm hoàn thành tốt các công việc được giao.
Chị cho biết, hiện nay, ở nước ta, thuế hải quan là một nguồn thu quan trọng, chiếm tỉ trọng lớn của ngân sách nhà nước. Bên cạnh những cơ hội do hội nhập mang lại, Việt Nam đã và đang đứng trước một thách thức mới là tình trạng doanh nghiệp lợi dụng chính sách thông thoáng của Nhà nước để gian lận trị giá tính thuế. Đây là một hình thức gian lận phổ biến, tồn tại song song với các hành vi buôn lậu, gian lận về tên hàng, số lượng, mã hàng, xuất xứ… hay lợi dụng các chính sách ưu đãi, ân hạn thuế hoặc nợ thuế để trốn thuế gây thất thu thuế bằng các hình thức, thủ đoạn ngày càng phức tạp, tinh vi. Chính vì vậy, việc tổ chức phòng ngừa và chống thất thu thuế qua trị giá trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu trở thành một yếu tố quan trọng, đảm bảo thu đúng, thu đủ cho ngân sách nhà nước; tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài là một yêu cầu cần thiết.
Năm 2015, Trần Ngọc Lan Thu tham gia nhóm sáng kiến cải tiến “Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý giá tính thuế tại Cục Hải quan TP.HCM trong năm 2015 nhằm góp phần tăng thu cho ngân sách nhà nước”. Sáng kiến cải tiến này được xem là mô hình quản lý mới phù hợp với thực tiễn, giúp cho Cục quản lý công tác giá tính thuế một cách toàn diện, hiệu quả; từng bước đưa mức giá khai báo của doanh nghiệp nhập khẩu về giá thực, phù hợp với giá thị trường; hạn chế tình trạng doanh nghiệp nhập khẩu hàng hóa khai báo giá thấp hơn giá thực mua, thấp hơn giá hàng giống hệt, tương tự trên cơ sở dữ liệu giá của cơ quan hải quan; tạo sự công bằng trong công tác quản lý giá nhập khẩu tại Cục…, góp phần tăng thu đáng kể cho ngân sách nhà nước, hạn chế quyền không chính đáng của doanh nghiệp khi từ chối kết luận của cơ quan hải quan. Áp dụng sáng kiến này trong năm 2015, các đơn vị trong toàn Cục Hải quan TP.HCM đã nộp ngân sách nhà nước 600 tỉ đồng, từ số thu qua công tác tham vấn, kiểm tra sau thông quan về giá. Sáng kiến được Hội đồng Sáng kiến cấp cơ sở Cục Hải quan TP.HCM công nhận theo Quyết định số 4849/QĐ-HQHCM ngày 8-12-2015.
Sự tự tin, năng động, sáng tạo, tác phong chuẩn mực, hòa nhã, học hết sức, chơi hết mình… luôn đồng hành cùng chị trong mỗi chặng đường. Tháng 1-2006, tại Chi cục Hải quan cửa khẩu Cảng Sài Gòn Khu vực 1, chị được kết nạp vào Đảng. Từng nhiều năm giữ các chức vụ bí thư, phó bí thư chi đoàn khi còn đi học và lúc công tác, hiện chị là Ủy viên Ban Chấp hành Công đoàn bộ phận Phòng Thuế xuất nhập khẩu, phụ trách công tác nữ công. Ngoài việc tổ chức cho công đoàn viên tham gia các phong trào chung, chị còn tham mưu, tổ chức các chương trình vui chơi, học tập bổ ích cho Phòng như: cuộc thi thêu tranh chữ thập, tọa đàm về phụ nữ với hạnh phúc gia đình, có sự tham dự của chuyên viên tư vấn, tâm lý… thu hút đông đảo cán bộ nữ tham gia.
Gần 5 năm công tác tại Phòng Thuế xuất nhập khẩu, Trần Ngọc Lan Thu không ít lần bức xúc với việc lợi dụng cơ chế tự kê khai, tự tính thuế, nhiều doanh nghiệp đã tiến hành khai báo trị giá hàng hóa rất thấp so với thực tế hoặc mô tả sai hàng hóa nhằm mục đích trốn thuế. Chị trăn trở: để khắc phục được tình trạng này cần phải có sự tham gia hỗ trợ đắc lực của hệ thống các cơ quan thuế, ngân hàng, cơ quan công an, quản lý thị trường… vì sự hợp tác của các cơ quan này một mặt góp phần ngăn chặn kịp thời các hành vi gian lận, trốn thuế, một mặt đảm bảo tính đồng bộ trong việc ban hành cũng như triển khai thực hiện các văn bản pháp luật.
Với tinh thần trách nhiệm cao, cẩn thận, sắp xếp công việc một cách khoa học, không ngại khó, chị luôn chủ động làm ngoài giờ, nghiên cứu các văn bản, quy định, chính sách của ngành, của Nhà nước; tìm hiểu về tính chất mặt hàng, giá cả thị trường… nhằm giúp công tác tham vấn đạt hiệu quả cao, góp phần chống gian lận qua giá, tăng thu cho ngân sách; không gây phiền hà, sách nhiễu doanh nghiệp, luôn tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp theo đúng quy định. Nỗ lực của chị được các cấp, các ngành ghi nhận bằng những giấy khen, bằng khen, điển hình như Chiến sĩ thi đua cấp cơ sở (từ năm 2003 – 2015). Năm 2014, chị được Bộ Tài chính tặng Bằng khen về thành tích xuất sắc trong công tác hải quan. Năm 2014 – 2015, chị được thành phố trao tặng giấy khen về việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, hai lần nâng lương trước hạn (2006, 2016)... Chị khiêm tốn nói: “Có được những thành tích đó, phần nhờ nỗ lực của bản thân, phần nữa là được sự giúp đỡ, hỗ trợ tận tình của đồng nghiệp, cấp trên trong công tác. Mỗi cán bộ, công chức, đặc biệt là đảng viên, việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh là nhiệm vụ rất quan trọng, thường xuyên để tự giáo dục, rèn luyện bản thân, xứng đáng là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam…”