Một trong những nhiệm vụ của người đảng viên được quy định ở mục 4, Điều 2, Điều lệ Đảng được Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI thông qua là: “Tham gia xây dựng, bảo vệ đường lối chính sách và tổ chức của Đảng; phục tùng kỷ luật, giữ gìn đoàn kết thống nhất trong Đảng, thường xuyên tự phê bình và phê bình, trung thực với Đảng; làm công tác phát triển đảng viên; sinh hoạt đảng và đóng đảng phí đúng quy định”. Mục 3, Điều 9 quy định: “Tổ chức đảng và đảng viên phải chấp hành nghị quyết của Đảng. Thiểu số phục tùng đa số, cấp dưới phục tùng cấp trên, cá nhân phục tùng tổ chức, các tổ chức trong toàn Đảng phục tùng Đại hội đại biểu toàn quốc và Ban Chấp hành Trung ương”.
Với những điều cơ bản đó, cũng như các quy định khác của Đảng, bên cạnh số đông đảng viên của Đảng bộ chấp hành tốt, còn một số đảng viên, kể cả các đảng viên có quá trình công tác nhiều năm, có biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”: chưa thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ, vi phạm về đạo đức, lối sống; vi phạm những điều đảng viên không được làm; thiếu trách nhiệm, buông lỏng quản lý tài chính, đầu tư xây dựng cơ bản…
Một số đồng chí trong cấp ủy, các đoàn thể chính trị cơ sở chưa cập nhật đầy đủ các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước nên công tác tuyên truyền, định hướng, công tác phản biện, hiệu quả chưa cao, thiếu tính thuyết phục.
Ở một vài chi bộ trực thuộc đảng ủy cơ sở có tình trạng một số đảng viên đã nghỉ công tác hoặc chuyển ra ngoài đi làm xa, công việc không ổn định, thời gian và điều kiện sinh hoạt của chi bộ địa phương không phù hợp với nhiệm vụ mới, trong khi doanh nghiệp nơi chuyển đến không có chi bộ đảng..., phai nhạt lý tưởng, không còn tha thiết với tổ chức đảng, giảm sút ý chí phấn đấu, không chấp hành tổ chức kỷ luật trong thực hiện nhiệm vụ được phân công, thậm chí vi phạm Điều lệ Đảng hoặc bỏ sinh hoạt đảng nhiều kỳ liên tục.
Cũng có đảng viên trước sự tác động từ điều kiện khách quan “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, đặt lợi ích cá nhân lên trên lợi ích chung, dẫn đến bất mãn khi quyền lợi cá nhân bị ảnh hưởng. Có đảng viên bị tác động từ các vụ án tham nhũng lớn, sự tụt hậu kinh tế của đất nước so với các nước trong khu vực, về khoảng cách giàu – nghèo trong xã hội ngày càng tăng… thay vì tìm hiểu nguyên nhân lại vội vàng quy chụp rằng có sai lầm về mặt đường lối, từ đó giảm sút niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng, trong sinh hoạt, phát biểu nặng về chỉ trích, mà ít chú trọng đến công tác xây dựng đảng tại chi bộ nơi mình đang sinh hoạt cũng như ít quan tâm đóng góp, hiến kế...
Có đảng viên phản ánh lên các tổ chức đảng cấp trên những nội dung đã được các cấp giải quyết nhiều lần, nhưng vẫn tiếp tục phản ánh lên cấp cao hơn mà nội dung, tình tiết trong đơn thư không có gì phát sinh mới, gây mất nhiều thời gian, công sức cho các cơ quan chức năng, trong khi bản thân lại lu loa lên rằng kiến nghị, yêu cầu của mình không được xem xét giải quyết thấu đáo...
Có đảng viên nói không đi đôi với làm, không chấp hành kỷ luật của Đảng, nói và làm không đúng nghị quyết, giảm sút ý chí phấn đấu, vi phạm Điều lệ Đảng, thậm chí làm đơn xin ra khỏi Đảng. Có đảng viên chưa nhận thức đầy đủ về công tác kiểm tra, giám sát, có thái độ bất mãn, giảm sút ý chí phấn đấu khi được tổ chức đưa vào diện kiểm tra, giám sát.
Có đảng viên mơ hồ, chưa nhận thức đầy đủ về âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch, hay “nói theo” một số quan điểm sai trái hoặc thờ ơ với các thủ đoạn xuyên tạc của địch. Một số đảng viên nghỉ hưu còn sức khỏe, nhưng từ chối nhiệm vụ theo sự phân công của cấp ủy khu phố.
Từ thực tế các biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” cụ thể trên địa bàn quận, có thể rút ra một số kinh nghiệm đối với cấp ủy, tổ chức đảng:
Thứ nhất, cấp ủy, tổ chức đảng phải hết sức chú trọng công tác giáo dục chính trị, giáo dục truyền thống và kịp thời nắm bắt diễn biến tư tưởng của đảng viên.
Phân tích 41 trường hợp bị xử lý kỷ luật, trong đó có 12 trường hợp diện Quận ủy quản lý và 27 trường hợp xóa tên và cho ra khỏi Đảng (23 đảng viên ở chi bộ khu phố, 3 ở chi bộ trường học và 1 ở chi bộ doanh nghiệp) năm 2015 - 2016 của Đảng bộ quận, có thể nhận thấy nguyên nhân là do một số cấp ủy và chi bộ chưa thực hiện tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng, giáo dục truyền thống trong chi bộ, chưa thực hiện tốt công tác tự phê bình và phê bình, thiếu kiểm tra, giám sát; một số cấp ủy và chi bộ chưa nắm bắt kịp thời diễn biến tư tưởng đảng viên, còn lúng túng khi nhận định, đánh giá về sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống tại chi bộ, nên việc phát hiện còn chậm, xử lý chưa kiên quyết chưa kịp thời định hướng, phân tích làm rõ và phản bác các quan điểm lệch lạc của đảng viên. Do đó, cấp ủy và chi bộ cần chú trọng công tác giáo dục chính trị và nắm chắc diễn biến tư tưởng của đảng viên, kịp thời phát hiện các biểu hiện lệch lạc ngay từ khi mới phát sinh.
Thời gian qua, Quận ủy quận Thủ Đức thường xuyên phân công cán bộ, chuyên viên dự sinh hoạt tại các chi bộ cơ sở và chi bộ khu phố. Nhiều cấp ủy và chi bộ chủ động nắm bắt diễn biến tư tưởng của cán bộ, đảng viên về kết quả thực hiện nhiệm vụ được phân công, về ý thức chấp hành các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước và về ý thức tổ chức kỷ luật trong đơn vị, địa phương. Nhiều cấp ủy tích cực tiếp xúc, trao đổi với những đảng viên khó khăn trong làm ăn kinh tế, đảng viên có biểu hiện dao động trước tiêu cực của xã hội hoặc có vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích để uốn nắn kịp thời.
Thứ hai, cần chú trọng nâng cao trình độ lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên.
Hiện nay, có một bộ phận đảng viên do sự tác động từ mặt trái nền kinh tế thị trường thường đặt lợi ích cá nhân lên trên lợi ích tập thể, kèn cựa địa vị, lợi dụng nhiệm vụ được giao để thu vén cá nhân; có tâm lý ngại nghiên cứu nghị quyết và cập nhật các quy định mới của Đảng. Nhiệm vụ cấp bách của các cấp ủy đảng, của các đảng viên chính thức và tổ chức đoàn thể chính trị được phân công phải thường xuyên giáo dục đạo đức cách mạng, truyền ngọn lửa nhiệt huyết cách mạng cho quần chúng ưu tú từ khi là đối tượng kết nạp đảng. Trong quá trình phát triển đảng, cấp ủy chi bộ cần bồi dưỡng, giáo dục để đối tượng đảng nhận thức đầy đủ về quyền và nghĩa vụ của người vào Đảng, vào Đảng là để cống hiến cho Đảng, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, chứ không phải vào Đảng để thăng quan, tiến chức. Mỗi đảng viên cần nắm vững nhiệm vụ của người đảng viên và các quy định trong Điều lệ Đảng, thực hiện công tác tự phê bình và phê bình, hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ lấy hiệu quả công việc, sự hài lòng của nhân dân làm thước đo về đánh giá cán bộ...
Các cấp ủy cần thường xuyên quan tâm theo dõi, giáo dục, kiểm tra, giám sát động viên khuyến khích để đảng viên hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ của mình sẽ giúp hạn chế sự “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong mỗi đảng viên. Trong đó, cần tạo điều kiện để đảng viên được học tập nâng cao trình độ chuyên môn, lý luận chính trị, để có thể nắm bắt những vấn đề lý luận mới, các quan điểm mới, các cách tiếp cận mới... để củng cố niềm tin vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, vào sự lãnh đạo của Đảng...
Thứ ba, thường xuyên kiểm tra, giám sát đảng viên chấp hành nghị quyết, Điều lệ Đảng.
Một trong những kinh nghiệm phòng, ngừa suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống trong cán bộ, đảng viên đó là tăng cường công tác kiểm tra, giám sát. Hai năm qua, Ban Thường vụ Quận ủy đã thành lập 9 tổ kiểm tra đối với 36 tổ chức đảng và 4 cán bộ chủ chốt diện Quận ủy quản lý; Ủy ban Kiểm tra Quận ủy kiểm tra, giám sát 16 tổ chức đảng; đảng ủy cơ sở kiểm tra 32 tổ chức đảng, 29 đảng viên (1 đảng ủy viên, 24 chi ủy viên); giám sát 31 tổ chức đảng, 30 đảng viên (1 đảng ủy viên, 24 chi ủy viên) về chấp hành nghị quyết, Điều lệ Đảng, về đảng viên có dấu hiệu vi phạm, về đảng viên thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao, về việc lãnh đạo, chỉ đạo học tập quán triệt nghị quyết đại hội đảng các cấp nhiệm kỳ 2015 - 2020. Qua đó, đã xử lý kỷ luật 41 trường hợp, trong đó có 12 trường hợp cán bộ diện Quận ủy quản lý, xóa tên và cho ra khỏi Đảng 27 trường hợp do đảng viên giảm sút ý chí phấn đấu, bỏ sinh hoạt đảng nhiều kỳ, vi phạm Điều lệ Đảng khi còn là đảng viên dự bị ….
Bên cạnh đó, các cấp ủy và tổ chức đảng cần tăng cường công tác quản lý không chỉ qua hồ sơ, trong sinh hoạt, mà cần xây dựng chi bộ đoàn kết, mỗi đảng viên phải nắm vững nguyên tắc, Điều lệ Đảng, biết đặt lợi ích của chi bộ, của tập thể trên lợi ích cá nhân, thực hiện tốt công tác tự phê bình và phê bình, chỉ có như vậy mới chấn chỉnh kịp thời những tư tưởng mầm mống lệch lạc phát sinh.
Thứ tư, cấp ủy phải thực sự là những cá nhân tiêu biểu để đảng viên học tập.
Thời gian qua, ở một số địa phương xuất hiện những hạn chế, yếu kém trong quản lý nhà nước, nhất là trên lĩnh vực quản lý đô thị, về chấp hành nguyên tắc tập trung dân chủ, việc giữ gìn phẩm chất đạo đức, lối sống, việc chấp hành những điều đảng viên không được làm, thiếu tinh thần trách nhiệm, buông lỏng vai trò lãnh đạo, quản lý tài chính, đầu tư xây dựng cơ bản... làm ảnh hưởng đến uy tín của tổ chức đảng, ngay sau khi phát hiện có vi phạm, Ban Thường vụ Quận ủy đã chỉ đạo kiểm tra, làm rõ và xử lý nghiêm các vi phạm.
Để khắc phục các vi phạm trên và phòng chống các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống trong cán bộ, đảng viên, các cấp ủy đảng, nhất là người đứng đầu các cấp ủy, chính quyền các cấp phải thực sự gương mẫu trong sinh hoạt, mẫu mực trên cương vị trách nhiệm được phân công, thể hiện tốt vai trò gương mẫu, thực sự là tấm gương để cán bộ, đảng viên học tập, làm theo. Sự gương mẫu của các cấp ủy đặc biệt có tác động lớn đến các cảm tình đảng và người mới được kết nạp đảng, bởi có thể kích thích, động viên sự nỗ lực học tập, noi theo.