Đã có nhiều công trình nghiên cứu, nhiều bài viết ca ngợi bản lĩnh, tài năng, đức độ của đồng chí… Trong bài viết này, tôi chỉ xin kể một mẩu chuyện nhỏ về cách ứng xử của đồng chí Nguyễn Văn Linh với một tác phẩm nghệ thuật trong thời gian ông giữ trọng trách Bí thư Thành ủy TPHCM.

Khoảng cuối thập niên 80 của thế kỷ trước, ba tôi - Nhà văn Ngọc Linh*, có viết kịch bản cải lương Muôn dặm vì chồng. Khi đó tác phẩm được dàn dựng trên sân khấu đoàn Cải lương Văn công thành phố, do đạo diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Huỳnh Nga dàn dựng. Nội dung chính của vở diễn xoay quanh câu chuyện của vợ chồng danh sĩ Bùi Hữu Nghĩa. (Tính đến thời điểm đó, gia đình tôi đã sống trên đường Bùi Hữu Nghĩa, Quận 5 suốt hơn 40 năm. Có lẽ, một phần vì tâm linh, ba tôi muốn viết về vị danh sĩ yêu nước này).

Đó là một tác phẩm sân khấu đề tài lịch sử ca ngợi Bùi Hữu Nghĩa, vị quan thanh liêm, chính trực dưới triều Vua Tự Đức. Bùi Hữu Nghĩa là người dũng cảm bảo vệ dân nghèo, dám đương đầu với thế lực cường hào ác bá, liên quan đến người nhà quan Bố Chánh đầu tỉnh, nên ông đã bị vu cáo, tống giam vào ngục, chờ ngày xử chém. Trước tình thế đó, vợ ông – bà Nguyễn Thị Tồn đã không quản hiểm nguy sống chết, vượt đường xa, trèo đèo lội suối ra kinh đó, vừa kêu oan cho chồng, cứu dân, vừa tố cáo bọn tham quan bức hiếp dân lành. Tại kinh đô, nhờ vị Thượng thư Bộ Lại, cũng là quan thanh liêm chính trực và đặc biệt nhờ tấm lòng yêu dân của Thái hậu Từ Dũ, vụ án Bùi Hữu Nghĩa được làm sáng tỏ, kẻ ác bị trừng trị.

Chủ đề tư tưởng vở diễn hết sức rõ ràng. Vậy mà, vở diễn đã bị “đánh” tơi tả, bị suy diễn và “chụp mũ” những tội tày đình, như: chửi Cộng sản, xúi giục vợ con lính Ngụy ra Trung ương biểu tình, Ngọc Linh từng là nhà văn ở chế độ cũ v.v… Tập thể đoàn cải lương Văn công thành phố đi “kêu oan” nhiều cửa, nhưng bất lực.

Người hết sức bảo vệ tác phẩm này là đồng chí Dương Đình Thảo, Thành ủy viên, Giám đốc Sở Văn hóa và Thông tin thời kỳ đó cũng chỉ biết “giơ lưng chịu đòn” cùng các nghệ sĩ… Vở diễn được duyệt lên duyệt xuống từ hội đồng rồi “siêu hội đồng”, tác phẩm vẫn không được phép công diễn.

Tôi nhớ, một buổi chiều sau buổi phúc khảo không biết lần thứ mấy, ba tôi về nhà với vẻ mặt đỏ phừng phừng, ông bị cao huyết áp. Mãi đến tối, ông ngồi thừ mặt và nói với riêng tôi “Đau và nhục lắm con, một thành viên trong “siêu hội đồng” bước ra cửa, vỗ vai ba: Tất cả cũng tại cậu. Biết chạy trước đến tôi thì có phải là xong…”.

Không còn cách nào khác, cuối cùng đồng chí Dương Đình Thảo phải tổ chức một buổi diễn phúc khảo cho Bí thư Thành ủy Nguyễn Văn Linh xem duyệt. Xem xong, đồng chí trầm ngâm một lát, rồi nói với các nghệ sĩ, đại ý rằng: Trước khi đến đây, tôi nghe người ta đồn thổi vở này chửi Cộng sản ghê lắm… Nhiều người sao cứ hay vơ vào, suy diễn. Tôi có thấy chửi gì đâu. Còn nếu anh nào tự nhận Cộng sản xấu như mấy tên cường hào, ác bá thời phong kiến như trong vở diễn, thì chửi là đúng… Tối đó, tất cả nghệ sĩ của đoàn hát như vỡ òa vì hạnh phúc. Vở diễn được ra mắt và gây tiếng vang lớn, khán giả nườm nượp đi xem.

Tuy nhiên, khi ra mắt khán giả, vở diễn được đổi tên thành Muôn dặm sơn khê.

Năm 1990, sau khi đã biểu diễn được mấy trăm suất, vở diễn này của đoàn Văn công thành phố đã được trao Huy chương Vàng Hội diễn Sân khấu truyền hình toàn quốc. Sau đó, đoàn Cải lương Đồng Nai xin kịch bản dàn dựng và trình diễn cũng diễn được hàng trăm suất, rồi tham gia Hội diễn Sân khấu truyền hình toàn quốc năm 1998 và được trao Huy chương Bạc.

Khi vở diễn đã được công luận và dư luận rộng rãi công nhận về giá trị nội dung và nghệ thuật thì đó cũng là câu trả lời thuyết phục nhất về những đánh giá sai lầm trước đó. Sự kiện về vở diễn Muôn dặm sơn khê trở thành một kỷ niệm đáng nhớ trong lịch sử phát triển của đoàn Văn công thành phố. Lãnh đạo đoàn hát và văn nghệ sĩ tham gia vở diễn này đều ghi nhớ những nhận định, kết luận sáng suốt của Bí thư Thành ủy Nguyễn Văn Linh đối với một tác phẩm nghệ thuật và thái độ trân trọng, quyết tâm bảo vệ một tác phẩm nghệ thuật của những người quản lý văn nghệ công tâm khi đó…

Tôi có may mắn được dự buổi đồng chí Nguyễn Văn Linh và phu nhân đến Hội Sân khấu thành phố mừng thọ Nghệ sĩ Nhân dân Phùng Há. Đồng chí nắm tay, thân tình hỏi han nghệ sĩ Phùng Há như hai người bạn già ít có thời gian gặp mặt… Với các nghệ sĩ khác có mặt lúc đó, đồng chí đều ân cần, gần gũi. Hình ảnh đó để lại mãi trong tôi ấn tượng đẹp khó phai về cách ứng xử của một nhà chính trị ở hàng ngũ cao nhất trong Đảng.

__________________________________________________________

(*) Nhà văn Ngọc Linh: Giải thưởng Nhà nước chuyên ngành sân khấu

Liên Chi

* Tư tưởng “Dân là gốc” và bài học tăng cường mối quan hệ gắn bó máu thịt giữa Đảng với nhân dân của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh

* Nhớ mãi người anh, người thầy: Nguyễn Văn Linh

* Đồng chí Nguyễn Văn Linh- Người chiến sĩ cộng sản kiên cường, nhà lãnh đạo tận tụy, mẫu mực, thân thương của cách mạng miền Nam và Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định - thành phố Hồ Chí Minh

* Triển lãm ảnh “Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh - Nhà lãnh đạo kiên định và sáng tạo”

* Đồng chí Nguyễn Văn Linh – Hành trình cùng nhân dân và đổi mới

* Đồng chí Nguyễn Văn Linh – học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, suốt đời gắn bó máu thịt với Đảng bộ và Nhân dân thành phố mang tên Bác Hồ

* Khai mạc Hội thảo khoa học “Đồng chí Nguyễn Văn Linh với cách mạng miền Nam, với Sài Gòn – Chợ Lớn – Gia Định và TPHCM”