Công trình “Vùng đất Nam Bộ - Quá trình hình thành và phát triển” là báo cáo tổng quan rút gọn từ 11 đề tài nhánh tham gia đề án khoa học xã hội cấp nhà nước do Bộ Khoa học - Công nghệ chủ trì và được hơn 100 nhà khoa học thực hiện từ năm 2008 đến 2010. Toàn bộ đề án đã được nghiệm thu, xếp loại xuất sắc vào cuối năm 2011. Đề án tiếp tục được chỉnh sửa, bổ sung và được NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật biên tập rất công phu để hình thành bộ sách mang tên “Vùng đất Nam Bộ” gồm bộ tổng quan (2 tập) và bộ chuyên khảo sâu (10 tập).

Trong đó, bộ tổng quan “Vùng đất Nam Bộ - Quá trình hình thành và phát triển” chính là công trình được vinh danh Giải thưởng Trần Văn Giàu 2017. Công trình được in thành 2 tập với hơn 1.500 trang, gồm 12 chương nghiên cứu khá toàn diện trên nhiều lĩnh vực của vùng đất phương Nam, từ điều kiện tự nhiên, quá trình lịch sử, dân cư, dân tộc, tôn giáo, thiết chế quản lý xã hội, quá trình Nam Bộ hội nhập với khu vực và quốc tế.

Trong lời giới thiệu công trình, GS.Phan Huy Lê cho biết vùng đất Nam Bộ đã được các nhà khoa học nghiên cứu từ lâu dưới góc độ của nhiều chuyên ngành từ địa chất, địa lý đến khảo cổ học, dân tộc học, nhân học, xã hội học, kinh tế học, văn hóa học và sử học. Công trình một mặt tổng hợp các kết quả nghiên cứu đó, mặt khác nghiên cứu thêm một số nội dung cần thiết nhằm tạo ra một nhận thức tổng hợp về toàn bộ quá trình hình thành và phát triển của vùng đất phương Nam. Điển hình như các nghiên cứu về văn hóa Óc Eo và vương quốc Phù Nam hay quá trình xác lập chủ quyền của Việt Nam trên vùng đất Nam Bộ. Từ kết quả nghiên cứu này cũng xác lập một nhận thức mới là coi lịch sử vùng đất Nam Bộ không phải chỉ bắt đầu từ khi người Việt vào khai phá từ thế kỷ XVII mà phải ngược về quá khứ xa xưa từ khi con người xuất hiện trên vùng đất phương Nam.

Đó là cơ sở khoa học để hiểu biết và lý giải những nét độc đáo của không gian lịch sử văn hóa vùng đất Nam Bộ với những trầm tích của nhiều thời kỳ lịch sử, những biến đổi trong cấu trúc tộc người, vai trò và cống hiến của các lớp cư dân - tộc người đã từng sinh sống trên vùng đất này; những đặc trưng về văn hóa, phong cách, lối sống của con người Nam Bộ; quá trình hội nhập của vùng đất Nam bộ vào lãnh thổ của nước Đại Việt từ thế kỷ XVII - XVIII cho đến cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền và sự thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của đất nước đến ngày nay.

Công trình “Vùng đất Nam Bộ - Quá trình hình thành và phát triển”

Sau bộ tổng quan “Vùng đất Nam Bộ - Quá trình hình thành và phát triển”, NXB Chính trị Quốc gia sẽ tiếp tục triển khai xuất bản và phát hành 10 tập chuyên khảo sâu về vùng đất Nam Bộ trong thời gian tới.

Giải thưởng Khoa học Trần Văn Giàu do cố GS.Trần Văn Giàu sáng lập từ năm 2002 nhằm tôn vinh các công trình nghiên cứu về lịch sử và lịch sử tư tưởng của Nam Bộ và khu vực cực Nam Trung Bộ (từ Ninh Thuận đến Cà Mau). Với tinh thần nghiên cứu khoa học nghiêm túc, cẩn thận, tiêu chí xét giải cao và khắt khe nên có những năm giải thưởng phải gián đoạn vì không có công trình khoa học xứng tầm. Và đến nay, qua 15 năm, vẫn chưa có công trình nghiên cứu lịch sử tư tưởng nào được chọn trao giải Trần Văn Giàu.