Nhiều năm qua, cơ chế đặc thù cho TPHCM luôn đặt ra, bởi trong thực tế, cơ chế quản lý đối với TPHCM chưa phù hợp với tính chất và đặc điểm của một đô thị đặt biệt. Mặc dù, TPHCM cũng đã được Trung ương xem xét có cơ chế đặc thù nhưng “chiếc áo vẫn chật” so với sự đòi hỏi của thực tiễn.

Nghị quyết 54 của Quốc hội đã cho phép thành phố thực hiện 18 nội dung thuộc 5 lĩnh vực: đất đai; đầu tư; tài chính - ngân sách nhà nước; cơ chế ủy quyền và thu nhập của cán bộ, công chức, viên chức thuộc TP quản lý. Cụ thể, Nghị quyết 54 cho phép TPHCM được hưởng 50% khoản thu tiền sử dụng đất khi bán tài sản công gắn liền trên đất, sử dụng tài sản công để đầu tư hạ tầng kinh tế - xã hội thuộc nhiệm vụ đầu tư công của thành phố; hưởng số thu từ cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước do UBND Thành phố quản lý và số thu từ thoái vốn nhà nước tại tổ chức kinh tế do UBND làm đại diện chủ sở hữu; sử dụng nguồn tiền còn dư của ngân sách để chi thu nhập tăng thêm cho cán bộ, công chức, viên chức thuộc thành phố quản lý tối đa 1,8 lần mức lương theo ngạch, bậc, chức vụ…

Nghị quyết 54 có hiệu lực gần 5 năm nhưng có hơn 2 năm kinh tế thành phố chịu tác động nặng nề bởi đại dịch Covid-19 nên không đạt kết quả như kỳ vọng, một số nội dung chậm được thực hiện, cũng có nội dung chưa thực hiện. Trong thẩm quyền được trao, Hội đồng Nhân dân TPHCM đã quyết định chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa theo quy hoạch với gần 1.850 ha cho 32 dự án; quyết định 6 dự án đầu tư nhóm A sử dụng ngân sách TP. Thực hiện thoái vốn doanh nghiệp nhà nước được 391 tỷ đồng. Thu phí bảo vệ môi trường đối với nước thải công nghiệp hơn 131 tỷ đồng. Cơ chế ủy quyền cho các ngành và địa phương được triển khai giúp giảm bớt thủ tục hành chính. Chi thu nhập tăng thêm cho cán bộ, công chức, viên chức mới thực hiện tối đa 1,2 lần, có thời điểm giảm bớt còn 1 lần vì ngân sách dành ứng phó đại dịch Covid-19…

Một trong những nội dung chưa thực hiện là việc bán tài sản không sử dụng của tổ chức, cơ quan trung ương trên địa bàn thành phố. Điều này cho thấy các bộ ngành chưa thực hiện xong việc kiểm tra, rà soát tài sản để thanh lý và cũng chưa có sự giám sát kịp thời của cơ quan dân cử. Trong thực tế có bộ, ngành còn đem cho thuê tài sản công không đúng mục đích.

Làm việc với TPHCM, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cho rằng nên xem xét có nghị quyết mới thay thế Nghị quyết 54. Thiết nghĩ, trong trường hợp chưa thay thế, Nghị quyết 54 cần được gia hạn. Về lâu dài, cần nghiên cứu xây dựng Luật Đô thị, trong đó có chương quy định về đô thị đặc biệt như TP Hà Nội và TPHCM, tránh trường hợp có quá nhiều cơ chế đặc thù.

Tốc độ tăng trưởng của TPHCM gần đây chậm lại một phần do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 nhưng phần quan trọng là do còn nhiều điểm nghẽn chưa được tháo gỡ như thể chế, hạ tầng, thiếu nguồn lực... Khi có thể chế, chính sách phù hợp, TPHCM có điều kiện thuận lợi thu hút đầu tư, trong đó có những nhà đầu tư chiến lược, tầm cỡ. Khi tỉ lệ điều tiết ngân sách để lại cho thành phố ở mức hợp lý, tình hình ngập nước, kẹt xe sẽ khác. (Năm 2022 tỷ lệ điều tiết tăng từ 18% lên 21%. Năm 2003, tỷ lệ này là 33%. Các thành phố lớn trên thế giới có tỷ lệ giữ lại 46%, thấp nhất 33%).

Quyền chủ động của địa phương nhìn chung còn hạn chế. Cơ chế nhìn chung còn nặng xin-cho. Văn bản pháp luật còn chồng chéo, xung đột. Nhiều vấn đề về cơ chế, chính sách cho TPHCM được đặt ra, trong đó có cơ chế cho chính quyền đô thị, thành phố trong thành phố, có cơ chế tài chính, mở đường triển khai các nội dung xây dựng “trung tâm tài chính quốc tế tại TPHCM”. Cơ chế, chính sách phù hợp được xem là “bà đỡ” cho tăng tốc phát triển.