Phóng viên: Thưa Giáo sư, trong quan niệm văn hóa dân gian thì năm Dần và hình ảnh con hổ sẽ được hiểu như thế nào?

* Giáo sư, Nhà sử học Nguyễn Khắc Thuần: Theo quan niệm chung của dân gian Việt Nam, con cọp được coi là tượng trưng của sức mạnh, tượng trưng của hình ảnh có thể vượt qua nhiều thử thách, cho nên người ta kính trọng con cọp, người ta cũng sợ cọp, nhưng trước hết là sợ thế lực cái tài, năng lực phi thường của con cọp, song người ta vẫn sợ tức là sợ thế lực có tài, thế lực giàu kinh nghiệm. Cho nên nhân dân ta dành cho cọp những lời rất đặc biệt. Ở những nơi tôn nghiêm người ta chẳng những nói tới con cọp, mà còn dựng tượng, vẽ tranh cọp, có những tác phẩm văn học nhất là thơ ca viết về con cọp, để ở những nơi đặc biệt. Ở miền Nam thì không nhiều, nhưng ở miền Bắc và miền Trung thì ở chùa, đình, miếu là nơi có rất nhiều bài thơ, trong đó có bài thơ ca ngợi con cọp. Đó là quan niệm của nhân dân ta xưa đối với cọp và nhất trong dịp Tết con cọp thì người ta càng thường nhắc đến nhiều hơn.

Giáo sư có thể điểm qua những năm Dần có ảnh hưởng lớn đến công cuộc bảo vệ và phát triển đất nước?

* Lịch sử Việt Nam có rất nhiều sự kiện lớn diễn ra vào mùa Xuân và quân xâm lăng thường cũng tràn vào nước ta vào dịp cuối năm, để chiếm nước ta vào mùa Xuân. Bởi vì chúng nghĩ rằng, chuẩn bị tết thì người Việt chủ quan. Mùa Xuân đối với chúng ta là mùa để mọi người an vui, hưởng vẻ đẹp, người ta có thể chia sẻ thành quả của mình, nhưng người Việt luôn ý thức rằng mùa Xuân phải luôn cảnh giác, nếu không cảnh giác thì tất cả giá trị của cuộc sống sẽ bị phá hủy bởi quân xâm lăng. Cho nên mùa Xuân đến luôn luôn có nhiều sự kiện quan trọng. Mùa xuân năm 1950 là năm Canh Dần, năm đó có chiến dịch biên giới, chính chiến dịch đó đã khiến cho biên giới Việt Nam có thể song thương với Trung Quốc và từ Trung Quốc có thể đến với một số lực lượng, một số quốc gia và đến với phong trào cách mạng ủng hộ Việt Nam chống Pháp.

Mùa xuân năm 1974, là năm chúng ta chuẩn bị giành lại độc lập chủ quyền của đất nước, để mở ra khả năng xây dựng một Việt Nam thống nhất. Mùa xuân 1974 chúng ta đã ráo riết thực hiện những cuộc hành quân lớn, chuẩn bị cho cuộc tấn công có quyết định vận mệnh của đất nước. Chỉ trong vòng thời gian không lâu, từ đầu năm Dần đến cuối năm Dần tất cả đã chuẩn bị tốt đẹp, những kế hoạch lớn đã hình thành, những chiến dịch lớn đã chuẩn bị và mùa Xuân 1975 chúng ta đã giành được thắng lợi.

Đến năm Bính Dần 1986, là năm rất đặc biệt, năm Đại hội lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam. Với Đại hội này, đường lối đổi mới của đất nước được khẳng định và từ đó bước vào giai đoạn hoàn toàn mới. Từ đây, Việt Nam chúng ta vừa phát triển nội lực, mở rộng quan hệ với nước ngoài. Rõ ràng đây là sự đổi mới đặc biệt, mà theo tôi nghĩ đây không đơn giản chỉ là sự đổi mới mà trong nhận thức đây là cuộc cách mạng đặc biệt, tuy không đổ máu xương, nhưng phải dốc hết trí tuệ, quyết tâm, dốc hết quyết tâm, dốc hết cả khoa học cách mạng thì mới có thể tiến hành được.

Trong tâm thức và quan niệm “Tết là ngày sum họp”. Sum họp không chỉ là gặp nhau ngồi trò chuyện mà trong tâm trí của mỗi người còn nhớ đến ông bà tổ tiên của mình. Vậy, sum họp sẽ được hiểu linh hoạt trong tình hình hiện nay như thế nào?

* Trong điều kiện của thời đại mới thì khái niệm sum họp cũng có những thay đổi cho phù hợp. Thay đổi để phù hợp là vấn đề có tính quy luật của lịch sử, chứ không phải chỉ có trong giai đoạn hiện nay.

“Ông cọp” được người dân thờ cúng tại Hội quán Sơn Trà tín nghĩa (Quận 1, TPHCM)

Hiện nay, tết vẫn là ngày sum họp, nhưng không phải sum họp với những con người cụ thể trong một địa chỉ cụ thể, có được như vậy thì tốt, nhưng nếu không được như vậy thì tiến hành bằng những cách thức phù hợp với mình. Ví dụ thiệp chúc, điện thoại, tin nhắn, email… và nhiều cách khác. Nhưng không phải chỉ có sự đoàn tụ giữa những con người đang sống với nhau. Cái xuyên lịch sử chính là quan niệm của người Việt chúng ta, ngày tết là ngày đoàn tụ của tất cả các thế hệ, kể cả thế hệ tiền bối đã về với cõi vĩnh hằng. Cho nên từ trước tết chúng ta đi tảo mộ, sau đó là dọn bàn thờ và con cháu luôn luôn nghĩ rằng tổ tiên đang về vui với con cháu. Một sự sum họp đặc biệt nhưng đầy linh thiêng. Tôi nghĩ rằng, cách sum họp này cần lưu ý, tuy không chỉ sum họp một nhà như kiểu như trước đây, nhưng ở đâu thì người Việt vẫn giữ được tập tục của chính mình. Điều đó mới là quan trọng nhất, nghĩa là trong máu huyết của người Việt không khí ngày tết luôn luôn vĩnh tồn.

Giáo sư có gởi gắm kỳ vọng gì vào thế hệ trẻ đối với sự phát triển của TPHCM và đất nước?

* Bản thân tôi thấy rất tự hào về thế hệ trẻ, vì đây là thế hệ sẽ được đất nước cậy nhờ. Do vậy, tôi tin tưởng thế hệ trẻ dù nam hay nữ, dù ở nông thôn hay thành thị, dù có bằng cấp cao hay chưa có bằng cấp cao, thì họ vẫn là những người sáng tạo, bởi vì họ là con người của thời đại mới. Họ xứng đáng với niềm tin của thế hệ đi trước và chính họ sẽ tạo niềm tin cho các thế hệ đi sau.