Câu chuyện giản dị trên hẳn còn được mọi người cảm nhận ở sự sâu sắc, tinh tế của Bác Hồ trong từng lời dạy và cách Người chỉ dạy, đồng thời, dường như những lời dặn dò đó dành cho tất cả chúng ta.

Lời dặn đầu tiên, “Không thầy đố mày làm nên” là một câu tục ngữ, được Bác Hồ dẫn lại thể hiện sự tri ân đối với nghệ sĩ Đinh Thìn khi được anh chỉ cách thổi sáo. Ở điều kiện của một người đang là Chủ tịch nước, có tuổi tác ở bậc trưởng thượng, Bác Hồ có thể không cần bày tỏ thái độ cụ thể trước sự hướng dẫn, giúp đỡ của nghệ sĩ. Nhưng không, Người đã nói một câu ngắn gọn nhưng rất sâu sắc, khẳng định xem việc được hướng dẫn thổi sáo như là một việc học tập và người hướng dẫn như là một người thầy. Rõ ràng Bác không câu nệ địa vị, tuổi tác để xem nhẹ việc được hướng dẫn. Điều đó cho thấy Bác Hồ rất khiêm nhường và luôn thể hiện sự tôn trọng người khác, nhất là với người đã giúp đỡ mình.

Lời dặn ấy còn là sự lưu ý đến những người khác có mặt ở đó. Một người dù tài giỏi, có địa vị cao… thì vẫn có việc không biết, chưa thạo và cần được người khác chỉ dẫn. Lời của Bác hàm ý nhắc mọi người không được tự cao, tự mãn mà phải luôn chú ý học tập, không ngừng học tập để biết thêm nhiều điều khác. Đồng thời, quá trình ấy phải thực sự tôn trọng người đã hướng dẫn, bởi người đó đã giúp làm đầy thêm vốn kiến thức, kỹ năng của mình. Nhắc chữ “thầy” trong câu tục ngữ hẳn Bác còn có ý đề cao người chỉ dẫn, không được xem việc làm ấy chỉ mang tính bổn phận, trách nhiệm để xem nhẹ sự tôn trọng mà phải luôn biết ơn sự chỉ dẫn ấy.

Ở lời dặn thứ hai, “Tự lực cánh sinh như thế là tốt”, thực sự là một lời khen đối với nghệ sĩ Đinh Thìn. Đồng thời, đây là một lời dặn dò mọi người không được quên tinh thần tự lực cánh sinh trong các hoạt động, các hoàn cảnh. Trong cả cuộc đời Chủ tịch Hồ Chí Minh, tinh thần này luôn được thực hiện và thể hiện rõ nét, thường xuyên, liên tục. Trong các hoạt động mang tính cá nhân, Người gần như luôn tự mình làm các việc, hạn chế sự giúp đỡ, phục vụ của người khác, nếu không thực sự cần thiết. Tất cả các chỉ đạo cách mạng của Người đều gắn với tinh thần tự lực, tự cường, đề cao khả năng vốn có của mình, không dựa dẫm, ỷ lại vào người khác. Dù vậy, Người vẫn luôn trân trọng sự giúp sức của các lực lượng tiến bộ, của các tổ chức, cá nhân dành cho cách mạng Việt Nam cũng như cho bản thân Người.

Một lời dạy khác của Chủ tịch Hồ Chí Minh về tinh thần tự lực cánh sinh được nhiều người kể lại là những lời Bác dặn dò khi đến thăm Nhà máy Xe lửa Gia Lâm, nay là Công ty Xe lửa Gia Lâm (Hà Nội). Chiều 19/5/1955, khi đến nơi, Bác cùng những người đi trong đoàn không vào văn phòng mà đến thẳng các phân xưởng sản xuất. Bác kiểm tra nhà ăn, chỗ nghỉ ngơi và khu vệ sinh của cán bộ, công nhân viên. Phân xưởng đầu máy trở thành hội trường, tất cả công nhân vây quanh chúc mừng sinh nhật Bác và tập trung nghe Bác nói chuyện… Người căn dặn: Nước ta còn nghèo. Các cô các chú phải tích cực làm việc với tinh thần tự lực cánh sinh để xây dựng đất nước và góp phần đấu tranh thống nhất nước nhà...[2]

Như vậy, tự lực cánh sinh không chỉ là phương châm hành động của mỗi cá nhân mà còn là định hướng cho các tổ chức, địa phương cũng như đối với đất nước ta, xưa cũng như nay.

Chủ tịch Hồ Chí Minh với các nghệ sĩ nhiếp ảnh. (Ảnh tư liệu)

Noi gương Bác, chúng ta không được tự mãn mà phải không ngừng học tập, học từ trường lớp, sách vở, từ đồng chí, đồng nghiệp, từ nhân dân… và luôn trân trọng những người đã tận tình chỉ dạy, những gì đã học được. Đồng thời, phải luôn có ý thức tự lực cánh sinh trong mọi hoạt động, luôn lấy sức mình làm chính với tinh thần thực sự nỗ lực, thực sự vượt khó.

Một trong những bài học kinh nghiệm qua 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XII của Đảng được nêu tại Đại hội XIII là “chủ động, tích cực hội nhập quốc tế toàn diện và sâu rộng trên cơ sở giữ vững độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường”. Và trong các quan điểm chỉ đạo của Đại hội có một nội dung rất quan trọng là “Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”.

Suy cho cùng, mỗi cá nhân, nhất là cán bộ, đảng viên, có học tập, có nỗ lực, có phấn đấu thì mới có thể tự lực cánh sinh, từ đó tự lực, tự cường. Ngược lại, mỗi cá nhân bằng tinh thần tự lực cánh sinh, tự lực, tự cường thì càng tích cực học tập, không ngừng nỗ lực, phấn đấu. Một tổ chức, một cơ quan, một xã hội, một đất nước có nhiều cá nhân như thế thì nhất định sẽ thúc đẩy sự phát triển không ngừng.

Nên những lời Bác Hồ dành cho nghệ sĩ Đinh Thìn thực sự là lời căn dặn với tất cả chúng ta, không chỉ bây giờ mà còn mãi về sau!

Trúc Giang