Ở Việt Nam và một số nước phương Đông xưa, người ta hay nhắc đến câu “Thư trung tự hữu hoàng kim ốc” (nghĩa là: tự trong sách đã có cái nhà vàng), “Thư trung hữu nữ nhan như ngọc” (nghĩa là: trong sách có người con gái đẹp như ngọc), nhưng soạn giả Loan Thảo viết trong bài tân cổ Trăng sáng vườn chè (tân nhạc của Văn Phụng, thơ của Nguyễn Bính) thì: “Nhan sắc của vợ hiền đâu sánh bằng biển thánh rừng nho”… Dù cách nói nào thì người ta cũng ca ngợi sách với những giá trị bất diệt.
Bởi vậy, khi xua quân xâm lược Đại Ngu vào năm 1407, Minh Thành Tổ Chu Đệ đã ra lệnh cho quân đội nhà Minh phải gom hết sách của nước ta đem về Nam Kinh, hòng làm mất đi giá trị lịch sử, giá trị văn hóa, giá trị tinh thần của một dân tộc, để cho dân tộc ấy không để tồn tại và phát triển được nữa. Mưu mô thâm độc đó đã khiến nước ta mất mát rất nhiều tài liệu quý giá nhưng không thể nào lấy cho kỳ hết các sách cũng như không thể nào làm mất đi tất cả các giá trị đó.
Trong phim khoa học viễn tưởng The Time Machine (Cỗ máy thời gian, của Mỹ), bản năm 1960, có một chi tiết rất đắt. Khi George dừng cỗ máy thời gian vào ngày 12/10/802701 (tức cách chúng ta hiện nay hơn 800.000 năm), anh đến thế giới của người Eloi. Anh tìm hiểu về thể chế chính trị, về đời sống, về văn hóa, về các cuốn sách… Sau khi hiểu ra rằng người Eloi không biết gì về sách, George phải thốt lên: làm sao một xã hội có thể tồn tại mà không có sách?
Tiến trình tồn tại và phát triển của con người đã trải qua thời kỳ tiền sử, tức là trước khi có sử viết thành văn. Tức là chữ viết và chữ viết in thành sách (với những hình thức khác nhau, từ dạng trên đất sét, xương và da thú, thẻ tre đến giấy) là một trong những dấu hiệu của nền văn minh loài người hay từng dân tộc. Giá trị đó của sách có lẽ sẽ không bao giờ thay đổi.
Chính vì hiểu giá trị đó nên hầu như cha mẹ nào cũng khuyên con đọc sách và thường nói với con về những ích lợi của sách và của việc đọc sách. Nhiều người sẵn sàng mua cho con những cuốn sách in đẹp, nhiều màu sắc, sách song ngữ, ngay từ khi con bắt đầu học đọc, học viết, với một niềm tin rằng sách sẽ giúp con mau biết chữ và ham đọc sách hơn. Có người rất đỗi tự hào khoe với bạn bè về việc con mình ham đọc sách, đọc được những cuốn sách mà người lớn còn ít muốn đọc…
Việc đọc sách gắn với thói quen tích cực, phát huy hiệu quả từ sách, đem lại những lợi ích thiết thực thông qua đọc sách, thường được gọi là văn hóa đọc. Tức là việc đọc sách đã đạt đến một tầm cao, với sự say mê đồng thời tạo ra những giá trị thực tiễn từ đọc sách, chứ không đơn thuần là đọc để giết thời gian, để giải trí…
Nhưng trong bối cảnh hiện nay, nói về văn hóa đọc, chúng ta nên nhìn rộng hơn, không chỉ có đọc sách, nhất là khi gắn với việc đọc và việc thực hiện các nhiệm vụ, các mặt công tác của cán bộ, đảng viên. Đó còn là đọc báo, đọc các tài liệu, đọc các văn bản, kể cả đọc các dòng trạng thái (status) trên mạng xã hội. Bởi với rất nhiều người, việc đọc giờ đây là một phần của công việc, của nhiệm vụ, chứ không phải đọc theo thói quen, theo sở thích. Chẳng hạn, một công chức tiếp công dân phải đọc và hiểu đúng các văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hành chính, các đơn, thư kiến nghị, khiếu nại, tố cáo… theo phạm vi, chức trách được phân công. Công chức đó phải đọc sao cho nhanh, cho hiệu quả, cho chính xác, phải lẩy được ý quan trọng, cần thiết, phù hợp để giải thích cho công dân hoặc đưa vào văn bản để báo cáo với cấp trên hoặc tìm được các yếu tố then chốt để tham mưu văn bản…
Tương tự như vậy, một cán bộ lãnh đạo phải biết cách đọc văn bản của cấp trên để có thể triển khai thực hiện một cách phù hợp, đầy đủ; đọc văn bản của cấp dưới để xác định được chỗ đúng, chỗ hay cũng như chỗ chưa đúng, chỗ sai sót mà phát huy hoặc điều chỉnh. Cán bộ lãnh đạo thậm chí phải “đọc giỏi” hơn các chuyên viên vì từ đó có thể giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng, kịp thời, đồng thời không mắc sai lầm, có thể sửa chữa được sự hạn chế, sai sót của cấp dưới và nhất là không để cấp dưới làm cho sai lệch vấn đề.
Hiện nay, kỹ năng đọc thông tin trên mạng xã hội cũng cần được rèn luyện bởi đây có thể liên quan rất mật thiết đến khả năng lãnh đạo, điều hành. Trong bối cảnh thông tin trên mạng xã hội rất nhiều, có đúng có sai, có hay có dở, trong nhiều trường hợp có những chỉ dấu nào đó. Người làm công tác tham mưu hoặc công tác lãnh đạo, quản lý rất cần “siêng” đọc thông tin trên mạng xã hội và có độ nhạy bén cần thiết để phát hiện ra vấn đề từ đó. Ở phạm vi hẹp, đọc status của một công chức trong cơ quan có thể nhận ra được sự chưa hài lòng, sự thất vọng, thậm chí là bất mãn, đối với lãnh đạo cơ quan, đơn vị, từ đó cần có giải pháp ứng xử phù hợp, như chấn chỉnh việc sử dụng mạng xã hội của đội ngũ, điều chỉnh việc quản lý, điều hành để tránh những hiểu lầm hoặc gây phản ứng…
Ở phạm vi rộng, nhiều status cùng tâm trạng có thể mang một chỉ dấu về mặt xã hội mà người lãnh đạo, quản lý cần quan tâm để nắm bắt đầy đủ và có biện pháp xử lý phù hợp. Chẳng hạn, đồng loạt nhiều tài khoản Facebook thể hiện ý kiến không đồng tình về việc môn Lịch sử được đưa thành môn tự chọn trong chương trình giáo dục phổ thông thì cần chú ý một số vấn đề như: vì sao dư luận có thái độ đó, việc đưa môn học này là môn tự chọn có phù hợp không, ý kiến của những người trong ngành giáo dục thế nào, các thế lực xấu có lợi dụng để chống phá không… Tùy theo điều kiện cụ thể, các cơ quan, đơn vị có thể có kiến nghị, đề xuất hoặc lấy ý kiến chuyên gia… nhằm góp phần xử lý dư luận về vấn đề này sao cho phù hợp.
Có người nói, cán bộ, đảng viên thực hiện nhiệm vụ, công tác của mình thông qua việc đưa ra các sản phẩm (là bài phát biểu, văn bản tham mưu, quyết định hành chính…) chính là việc tạo ra “đầu ra”. Muốn có “đầu ra” tốt phải có “đầu vào” tốt. Đó chính là các chất liệu từ tư liệu, tài liệu, sách báo, văn bản, thông tin trên mạng xã hội… và được đọc bằng một phương pháp phù hợp, bằng một tâm thế thích hợp, bằng một thái độ tích hợp. Do đó, dù ở chức trách, nhiệm vụ thế nào, các cán bộ, đảng viên đều cần có “đầu vào” tốt và luôn trau dồi, rèn luyện để có thể có được “đầu vào” tốt, như chọn lựa “đầu vào”, chọn lựa cách thức “nạp” “đầu vào”, luôn độc lập tư duy trước các vấn đề khác nhau của thực tiễn… Nếu các cán bộ, đảng viên thực hiện tốt điều đó tức là đã xây dựng được cho mình văn hóa đọc phù hợp, từ đó sẽ góp phần đắc lực vào việc giúp nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác của mình, của cơ quan, đơn vị.