Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu rõ, Luật Phòng, chống mua bán người được Quốc hội khóa XII thông qua, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2012 đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng trong công tác phòng ngừa, phát hiện, xử lý tội phạm mua bán người. Sau hơn 10 năm thi hành, công tác phòng, chống mua bán người đã đạt những kết quả tích cực góp phần kiềm chế tội phạm và vi phạm pháp luật, góp phần bảo đảm trật tự an toàn xã hội và phát triển kinh tế - xã hội.

Tuy nhiên, thời gian gần đây, tội phạm mua bán người có chiều hướng gia tăng và diễn biến phức tạp, thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi, đối tượng nạn nhân cũng mở rộng không chỉ còn là phụ nữ, trẻ em mà cả nam giới, trẻ sơ sinh, bào thai, nội tạng… Ngày càng có nhiều vụ mua bán người trong nước bị phát hiện gây bất an, lo lắng trong Nhân dân. Mặt khác việc chấp hành pháp luật về phòng, chống mua bán người ở một số địa phương chưa nghiêm. Công tác phòng ngừa, phát hiện, xử lý tội phạm mua bán người và công tác giải cứu, hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng cho nạn nhân bị mua bán còn những hạn chế chưa thực sự đáp ứng yêu cầu.

Qua khảo sát của Ủy ban Tư pháp tại một số địa phương trong năm 2023 cho thấy, những hạn chế, vướng mắc nêu trên có nguyên nhân xuất phát từ một số quy định của Luật Phòng, chống mua bán người và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan không còn phù hợp; đồng thời cũng có nguyên nhân từ khâu tổ chức thực hiện pháp luật chưa thật sự hiệu quả, một số bộ ngành chưa thực sự trách nhiệm. Tình hình trên đặt ra yêu cầu cần có đánh giá chính xác thực trạng chấp hành pháp luật về phòng, chống mua bán người trên phạm vi cả nước; thực trạng tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật về mua bán người, làm rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức hữu quan và có giải pháp khắc phục, nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống mua bán người trong thời gian tới.

Để phục vụ cho phiên giải trình, Ủy ban Tư pháp đã tổ chức 3 đoàn khảo sát về việc chấp hành pháp luật về phòng, chống mua bán người tại 9 địa phương, chủ yếu tập trung vào các tỉnh biên giới phía Bắc, biên giới Tây Nam và miền Trung.

Toàn cảnh phiên giải trình

Tại phiên giải trình, trình bày báo cáo tóm tắt ý kiến nghiên cứu của Ủy ban Tư pháp về việc chấp hành pháp luật về phòng, chống mua bán người giai đoạn 2018-2022, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Mai Thị Phương Hoa cho biết, cả nước đã phát hiện 440 vụ với 876 đối tượng vi phạm pháp luật và tội phạm về mua bán người với 1.240 nạn nhân. Cơ quan điều tra các cấp thuộc Bộ Công an đã tiến hành thụ lý 560 tin báo, tố giác tội phạm và kiến nghị khởi tố có liên quan đến mua bán người; tiến hành khởi tố 389 vụ/808 bị can. Tuy nhiên, số lượng các vụ phạm tội mua bán người được phát hiện, điều tra, xử lý còn ít so với tình hình thực tế.

Các cơ quan có thẩm quyền đã tiến hành giải cứu và phối hợp giải cứu cho 352 nạn nhân; tiếp nhận, xác minh 545 nạn nhân từ nước ngoài trở về. Hợp tác quốc tế về phòng, chống mua bán người được các cấp, các ngành quan tâm thực hiện, nhất là việc tổ chức thực hiện tốt các Hiệp định, thỏa thuận hợp tác song phương về phòng, chống mua bán người giữa Chính phủ Việt Nam với các nước. Đáng chú ý, báo cáo nêu, thủ tục đơn giản trong việc kết hôn với người nước ngoài, cho nhận con nuôi có yếu tố nước ngoài, du lịch, thăm thân... cũng bị các đối tượng lợi dụng để tổ chức cho nạn nhân ra nước ngoài, sau đó thu giữ giấy tờ, bán sang tay nhiều chủ để cưỡng bức lao động, cưỡng bức mại dâm…

Tại phiên giải trình, đại diện Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Tòa án Nhân dân tối cao, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Thông tin và Truyền thông… đã giải trình, làm rõ những nội dung được các đại biểu quan tâm như: các nội dung cần sửa đổi trong Luật Phòng, chống mua bán người; nâng cao hiệu quả tuyên truyền chính sách pháp luật đến người dân; kiểm soát tình trạng kết hôn với người nước ngoài, cho và nhận con nuôi có yếu tố nước ngoài; kinh phí hỗ trợ nạn nhân của các địa phương; khó khăn, vướng mắc trong quá trình điều tra và đưa ra xử lý các trường hợp vi phạm pháp luật về phòng, chống mua bán người…

Các ý kiến kiến nghị cần có giải pháp hiệu quả hơn nữa đối với chính sách khuyến khích, tạo công ăn việc làm thu hút lao động tại địa phương và trong phạm vi cả nước để hạn chế tình trạng người dân đi lao động trái phép tại nước ngoài; rà soát nội dung, tăng cường kỹ năng sống và thời lượng giáo dục phòng, chống mua bán người cho học sinh; thành lập, duy trì các mô hình cơ sở hỗ trợ nạn nhân...