Trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) sau khi được tiếp thu, chỉnh lý có 153 điều, trong đó bỏ 2 điều, bổ sung 2 điều, ghép điều 142 vào điều 143, giảm 1 điều so với dự thảo TAND Tối cao đã trình Quốc hội.
Đáng chú ý, liên quan đến điều 141, dự thảo của TAND tối cao trình Quốc hội tại kỳ họp 6 quy định “Việc ghi âm lời nói, ghi hình ảnh của Hội đồng xét xử, Thẩm phán, người tiến hành tố tụng khác chỉ được thực hiện trong thời gian khai mạc phiên tòa, phiên họp khi có sự đồng ý của chủ tọa phiên tòa, phiên họp. Việc ghi âm lời nói, ghi hình ảnh của bị cáo, đương sự, người tham gia tố tụng khác phải được sự đồng ý của họ và chủ tọa phiên tòa, phiên họp”.
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi)Quá trình thảo luận nội dung này còn ý kiến khác nhau. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) cho rằng, tại phiên tòa, việc ghi âm, ghi hình ảnh phải bảo đảm quyền con người, quyền công dân; bảo đảm hoạt động thông tin theo quy định của pháp luật. Quá trình diễn ra phiên tòa, phiên họp, nhiều thông tin, chứng cứ được công bố tại phiên tòa, nhưng chưa được kiểm chứng, đặc biệt là những thông tin về đời tư cá nhân, bí mật gia đình, bí mật kinh doanh… Các thông tin, chứng cứ này cần được Hội đồng Xét xử (HĐXX) xem xét, kết luận trong bản án, quyết định. Quy định này còn góp phần bảo đảm tính tôn nghiêm tại phiên tòa, tạo điều kiện cho HĐXX điều hành tốt phiên tòa, không bị phân tâm bởi các yếu tố khác.
Tuy nhiên, UBTVQH thừa nhận quy định như dự thảo Luật “có mặt chưa tạo thuận lợi cho hoạt động chuyên môn của chính Tòa án và các cơ quan chức năng khác”. Do vậy, đa số ý kiến trong UBTVQH đề nghị chỉnh lý khoản 3, khoản 4, điều 141 theo hướng: việc ghi âm lời nói, ghi hình ảnh của HĐXX tại phiên tòa, phiên họp phải được sự đồng ý của Chủ tọa phiên tòa; việc ghi âm lời nói, ghi hình ảnh của người tiến hành tố tụng khác, người tham gia phiên tòa, phiên họp thì phải được sự đồng ý của họ và sự đồng ý của Chủ tọa phiên tòa, phiên họp. Việc ghi hình ảnh tại phiên tòa, phiên họp chỉ được thực hiện trong thời gian khai mạc phiên tòa, phiên họp và tuyên án, công bố quyết định. Đồng thời, bổ sung quy định tại khoản 4 về việc tòa án ghi âm, ghi hình toàn bộ diễn biến phiên tòa, phiên họp để phục vụ nhiệm vụ chuyên môn khi cần thiết và việc cung cấp kết quả ghi âm, ghi hình được thực hiện theo quy định của pháp luật; giao Chánh án TAND Tối cao quy định chi tiết khoản này. Dự thảo đang thể hiện theo 2 phương án trình xin ý kiến các đại biểu Quốc hội.
Về đổi mới TAND cấp tỉnh, cấp huyện theo thẩm quyền xét xử, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp cho biết, nhiều ý kiến không tán thành quy định đổi mới TAND cấp tỉnh thành TAND phúc thẩm, TAND cấp huyện thành TAND sơ thẩm. Nhiều ý kiến tán thành dự thảo Luật về đổi mới TAND theo thẩm quyền xét xử.
Quốc hội sáng 28/5UBTVQH nhận thấy, việc đổi mới TAND cấp tỉnh thành TAND phúc thẩm, TAND cấp huyện thành TAND sơ thẩm theo thẩm quyền xét xử, nhưng nhiệm vụ, quyền hạn của các tòa án này thì không thay đổi. Các tòa án vẫn gắn với đơn vị hành chính cấp huyện, cấp tỉnh; TAND phúc thẩm vẫn xét xử sơ thẩm một số vụ án. Quy định này chưa thống nhất về tổ chức với các cơ quan tư pháp khác ở địa phương và phải sửa đổi một số luật liên quan để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật, đồng thời phát sinh một số chi phí (như sửa con dấu, biển hiệu, các loại biểu mẫu, giấy tờ). Do đó, UBTVQH đề nghị cho giữ nguyên quy định của Luật hiện hành về TAND cấp tỉnh, TAND cấp huyện.
Do đại biểu Quốc hội còn có ý kiến khác nhau và TAND Tối cao tiếp tục đề nghị đổi mới TAND cấp tỉnh thành TAND phúc thẩm, TAND cấp huyện thành TAND sơ thẩm, nên UBTVQH đã chỉ đạo xây dựng 2 phương án để trình Quốc hội xem xét, thảo luận. Cụ thể, phương án 1, giữ quy định TAND tỉnh và TAND huyện (như quy định của Luật hiện hành); phương án 2 quy định TAND sơ thẩm và TAND phúc thẩm (như đề nghị của TAND Tối cao).
Thảo luận về dự án luật, nhiều ý kiến còn tranh luận về việc đổi tên tòa án sơ thẩm, phúc thẩm. ĐB Nguyễn Thị Lệ (TPHCM), thống nhất với nội dung phân tích, đánh giá của UBTVQH và lựa chọn phương án 1, cụ thể là giữ nguyên tên gọi là TAND cấp tỉnh, cấp huyện, không đổi tên thành TAND sơ thẩm, TAND phúc thẩm. Tuy nhiên, cũng một số đại biểu lựa chọn phương án 2. ĐB Phan Thị Nguyệt Thu (Hà Tĩnh) cho rằng, đổi tên TAND cấp tỉnh thành TAND phúc thẩm, TAND cấp huyện thành TAND sơ thẩm là sự thay đổi về thể chế chứ không chỉ đơn thuần là đổi tên.
Quy định về việc ghi âm, ghi hình tại phiên tòa cũng là một trong những nội dung còn nhiều ý kiến khác nhau khi Quốc hội thảo luận về dự án này. ĐB Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Dương) cho rằng việc quy định chặt chẽ hơn hoạt động ghi âm, ghi hình tại phiên tòa là vô cùng cần thiết. Thực tế, nhiều vụ việc, vụ án được đưa tin tràn lan trên báo chí, mạng xã hội, internet một cách không chính thống, cùng với đó là các ý kiến trái chiều từ rất nhiều người dùng mạng xã hội. Việc này đã tạo những tác động, áp lực không nhỏ đến người tiến hành tố tụng tham gia vụ án, có ảnh hưởng tiêu cực đến công tác xét xử, công tác tuyên truyền pháp luật, hơn nữa ảnh hưởng trực tiếp đến quyền cá nhân, quyền con người đã được quy định trong Hiến pháp. Tuy nhiên, ĐB Việt Nga cho rằng, nên quy định cởi mở hơn việc ghi hình tại phiên tòa đối với nhóm đối tượng là phóng viên báo chí, truyền hình.
ĐB Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cũng thống nhất việc ghi âm, ghi hình chỉ được thực hiện trong thời gian khai mạc phiên tòa, phiên họp, tuyên án hay công bố quyết định. Đồng thời, đề nghị chỉnh lý dự thảo luật theo hướng phóng viên thuộc các cơ quan báo chí ghi âm, ghi hình bị can, bị cáo nếu được sự đồng ý của bị can, bị cáo.