Thứ Năm, ngày 28 tháng 3 năm 2024

Những vấn đề phát triển đô thị và quản lý phát triển đô thị từ thực trạng TPHCM và những đề xuất, khuyến nghị

Đường Nguyễn Hữu Cảnh, quận Bình Thạnh, TPHCM. (Ảnh: Quốc Thanh)

(Thanhuytphcm.vn) – Thực hiện bài toán phát triển đô thị trong quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của TPHCM đặt ra đã trải qua những bước thăng trầm với những khó khăn, thuận lợi đan xen, dù còn một số yếu kém, hạn chế, song đã đạt được nhiều thành tựu về mọi phương diện, góp phần quan trọng làm thay đổi diện mạo Thành phố theo hướng ngày càng tươi đẹp hơn, hiện đại văn minh hơn, tạo cơ sở cho sự phát triển không ngừng về kinh tế - xã hội và cải thiện, nâng cao đời sống nhân dân.

Vượt qua giai đoạn nhận thức chưa đầy đủ về phát triển đô thị và quản lý phát triển đô thị, Thành phố đã quan tâm thực hiện Quy hoạch phát triển đô thị trong tổng thể quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội Thành phố đến năm 2020, tầm nhìn 2025, tích cực chỉnh trang khu vực hiện có theo hướng khả thi và thực tế hơn, nhằm cải thiện điều kiện ăn ở, sinh hoạt, làm việc của người dân. Cơ bản phủ kín quy hoạch chi tiết xây dựng đô thị tỷ lệ 1/2000, quy hoạch phân khu các khu vực đô thị; điều chỉnh quy hoạch tổng thể phát triển đô thị phù hợp với điều kiện, đặc điểm Thành phố và theo hướng văn minh, hiện đại, hướng tới quy hoạch vùng đô thị TPHCM, gắn kết với vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và vùng Đông Nam Bộ; gắn quy hoạch xây dựng, phát triển đô thị với quy hoạch phát triển kinh tế - văn hóa – xã hội, quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng, quy hoạch ngành – lĩnh vực.

Thành phố đã tập trung vốn đầu tư cho các công trình trọng điểm, nhất là về giao thông đô thị và giao thông kết nối với các chuỗi đô thị trong vùng đô thị TPHCM. Các dịch vụ đời sống đô thị như bưu chính – viễn thông, điện, nước, xử lý rác thải, bảo vệ môi trường... đã không ngừng được cải thiện, đáp ứng nhu cầu đời sống đô thị. Đặc biệt, sự phát triển các đô thị mới với qui mô lớn, có sự kết hợp nguồn lực trong nước và nước ngoài. Điển hình là khu đô thị mới Nam Sài Gòn có diện tích khoảng 3.000 ha với điểm nhấn là đô thị Phú Mỹ Hưng, khu Đại học – dân cư Trung Sơn, khu dân cư gắn với Trung tâm thương mại Bình Điền. Trong đó khu đô thị mới Phú Mỹ Hưng đã trở thành một khu đô thị mới kiểu mẫu của TPHCM và trên phạm vi toàn quốc. Khu đô thị cảng Hiệp Phước vươn ra biển, khu đô thị mới Thủ Thiêm, khu đô thị Tây Bắc đang dần dần được xây dựng tạo nên những điểm nhấn của các trung tâm đô thị của TPHCM, trong đó khu đô thị mới Thủ Thiêm sẽ trở thành trung tâm mới của Thành phố đối diện với trung tâm hiện hữu thuộc quận 1, quận 3, quận 5. Nhiều khu đô thị mới đang dần dần được hình thành theo các hướng phát triển đô thị, các trung tâm của Thành phố đa trung tâm theo quy hoạch phát triển đô thị Thành phố đã được xét duyệt năm 2010. Hình hài một TPHCM hiện đại gồm khu vực trung tâm hiện hữu cùng với đô thị Thủ Thiêm và các khu đô thị Đông, Đông Bắc, Tây Bắc và phía Nam gắn với vùng đô thị TPHCM, vùng kinh tế trọng điểm với kết cấu hạ tầng đô thị đa chiều, xuyên tâm đang được hình thành.

Bên cạnh sự khẳng định về những thành tựu quan trọng, không ai không thừa nhận sự phát triển đô thị TPHCM trong thời gian qua còn có một sự thật khách quan phản ánh sự yếu kém, hạn chế trong sự phát triển đô thị và quản lý phát triển đô thị của Thành phố. Từ khâu quy hoạch phát triển đô thị đến quản lý, đầu tư, thực thi quy hoạch và quản lý phát triển đô thị đều có nhiều điểm bất cập. Nhìn chung chưa thực sự có một quy hoạch chung mang tính chiến lược cơ bản, lâu dài về phát triển vùng đô thị TPHCM, làm “khung” cho sự phát triển đô thị và quản lý đô thị của TPHCM trong mối tương tác với khu vực và cả nước.

Ngoài ra, một số nội dung phát triển đô thị, nhất là quản lý phát triển đô thị như về mô hình phát triển và các hướng phát triển đô thị Thành phố; vấn đề quy hoạch sử dụng đất, phân khu chức năng theo đơn vị hành chính, ngành nghề; vấn đề dân số và phân bố dân cư; vấn đề giao thông, cơ sở hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội... chưa thực sự hoàn chỉnh. Kết cấu hạ tầng đô thị chưa đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và đời sống của nhân dân, vốn đã yếu kém ngày càng quá tải, bất cập. Các chương trình giảm ùn tắc giao thông, giảm ngập nước, giảm ô nhiễm môi trường đã đề ra từ lâu và được triển khai bằng nhiều giải pháp song dường như chưa đưa lại kết quả rõ rệt. Quản lý quy hoạch còn hạn chế, có lĩnh vực như quản lý dân cư dân số còn bất cập, quản lý đất đai, nhà cửa, công sản còn có những khuất tất, gây dư luận bất bình, bất ổn trong nhân dân...

Nhìn tổng thể, đô thị TPHCM không ngừng phát triển theo chiều hướng ngày càng lớnchưa có tính tổ chức cao, phát triển ngày càng rộng nhưng chưa hoàn chỉnh, đã có dáng vẻ hiện đại nhưng chưa đồng bộ, chưa có một lối sống thực sự văn minh, chưa xây dựng được những biểu tượng mang tính điển hình; thiếu bản sắc, chưa hài hòa và phù hợp với môi trường cảnh quan sông rạch phương Nam, vốn là đặc điểm quan trọng mà từ đó Thành phố đã mọc lên và phát triển.

Nút giao thông cầu vượt ngã sáu Gò Vấp. (Ảnh: Quốc Thanh) Nút giao thông cầu vượt ngã sáu Gò Vấp. (Ảnh: Quốc Thanh)

Để khắc phục những hậu quả do lịch sử phát triển đô thị Sài Gòn - TPHCM qua các thời kỳ, vượt qua những thách thức hiện tại và trong tương lai do quá trình đô thị hóa nhanh và nhu cầu của đời sống đô thị, cần phải có bài toán cơ bản về phát triển đô thị trên cơ sở tập hợp tri thức của nhiều ngành, nhiều người.

- Trước hết phải nhận thức đầy đủ nhiệm vụ nâng cao hiệu quả phát triển đô thị và nâng tầm quản lý phát triển đô thị theo hướng văn minh, hiện đại, sống tốt là nhiệm vụ cơ bản lâu dài, đồng thời là trọng tâm trước mắt. Phát triển đô thị và quản lý phát triển đô thị có tầm quan trọng đặc biệt bảo đảm cho sự phát triển bền vững, đảm bảo và giải quyết hài hòa các lợi ích trước mắt và lâu dài, bộ phận và toàn cục, cá thể và cộng đồng. Đó là nhiệm vụ của Đảng bộ, chính quyền, của nhiều cơ quan và của toàn dân. Trong đó chính quyền với hệ thống cơ quan chức năng đóng vai trò chính. Xây dựng chính sách phát triển đô thị mang tính chiến lược với cơ sở lý thuyết phát triển phù hợp.

- Trên cơ sở phân tích động thái vận hành và hiệu quả của các quy hoạch tổng thể đã có, căn cứ vào nhu cầu của cư dân, dự báo xu hướng và tác động của các yếu tố liên quan đến phát triển đô thị và quản lý đô thị xây dựng Quy hoạch chiến lược1 mang tính chất chung cho vùng đô thị TPHCM, làm khung cho sự phát triển lâu dài của cả vùng. Quy hoạch vùng đô thị phải xuất phát từ lợi ích toàn vùng, nên cần bố trí hiệu quả kết cấu hạ tầng và phân khu cho sự tăng trưởng bền vững của cả vùng, góp phần phát triển của quốc gia và cho từng địa phương trong vùng. Trong vùng đô thị TPHCM cần phát triển các đô thị đối trọng trong vùng theo các hướng phát triển đô thị của TPHCM để giảm bớt áp lực cho Thành phố. Phát triển đô thị đa cực trên phạm vi vùng, không giới hạn trong từng đô thị, từng địa phương. Điều này liên quan đến vấn đề liên kết vùng, quản trị vùng vốn đang là yếu kém, hạn chế hiện nay. Do vậy trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia phải có qui chế, qui định rõ ràng về vấn đề này, tránh tình trạng “cơ cấu kinh tế Tỉnh” như hiện nay.

- Việc quản lý quy hoạch, chọn mũi đột phá, kết hợp chỉnh trang khu nội thành hiện hữu với phát triển các đô thị mới theo các trung tâm cần phải chặt chẽ, hợp lý. Căn cứ thực lực, xem nhu cầu phân bố dân cư, kế hoạch phát triển giao thông, lợi ích có thể đưa lại để chọn mũi đột phá, thực thi rốt ráo, dứt điểm theo qui trình. Không nên dàn trải và kéo dài dễ gây nên sự vi phạm quy hoạch và ảnh hưởng đến đời sống, niềm tin của dân chúng, tác động xấu đến phát triển đô thị và quản lý phát triển đô thị. Cần hạn chế các dự án ở những vị trí đất vàng, đất trống ở trung tâm, hay phá bỏ các biệt thự, một số nhà phố liền kề để xây nhà cao tầng, vừa làm mất cảnh quan đô thị, nhà cửa “trồi sụt”, lố nhố, vừa tăng mật độ dân cư, quá tải về giao thông đi lại.

- Để quản lý đô thị có hiệu quả phải căn cứ vào đặc điểm xã hội đô thị. Đô thị là khởi đầu của xã hội văn minh, thể hiện qua lối sống, nếp sống đến các quan hệ của hệ thống tổ chức quản lý và chức năng nhiệm vụ của nó. Trong xã hội đô thị mà mỗi người ở bất cứ cương vị nào hành xử theo lối nghĩ của mình, không đếm xỉa gì đến những qui định chung thì thành phố đương nhiên hỗn loạn. Về phát triển đô thị mà mỗi “nhiệm kỳ” có một quy hoạch, chính sách mới thì khó tránh khỏi sự hình thành một đô thị “chắp vá”. Ở xã hội đô thị dân chủ và tự do theo cơ chế thị trường là điều kiện quan trọng của sự phát triển. Nhưng dân chủ và tự do trong xã hội đô thị cũng đồng thời là sự bắt buộc mọi cá nhân, tổ chức phải thực thi đầy đủ pháp chế và tập tục của xã hội đô thị, có trách nhiệm và nghĩa vụ đối với xã hội.

- Phát triển đô thị và quản lý đô thị phải dựa trên một hệ thống thể chế, đặc biệt là hệ thống pháp luật, chính sách cũng như bộ máy thực thi pháp luật về một số đời sống đô thị như quản lý, sử dụng đất đai, quản lý giao thông, cơ sở kỹ thuật và xã hội, phát triển dân số, phân bố dân cư, thậm chí phải có cả hệ thống cơ sở pháp lý liên quan đến sự ăn, ở của cư dân, sử dụng các công trình, không gian công cộng của đô thị… Dường như đã có tất cả những thứ đó, song lại rất thiếu cái đồng bộ, cái “cẩm nang” hoàn chỉnh, cái phù hợp với đời sống của một đô thị đặc biệt như TPHCM. Vì vậy mà tình trạng vi phạm về các lĩnh vực đời sống đô thị như xây dựng, sử dụng đất đai, môi trường, trật tự xã hội… dường như là “chuyện thường ngày” ở mọi nơi, mọi lúc. Xử phạt để lập lại trật tự thì có lúc thiếu cơ sở pháp lý cụ thể, có khi qui định không phù hợp với cư dân đô thị nên không “đủ đô”, không có sức răn đe, làm cho xã hội nhận thấy công tác quản lý đô thị không có hiệu quả, không có tác dụng giáo dục lối sống, nếp sống đô thị cho dân chúng.

- Muốn phát triển đô thị và quản lý phát triển đô thị theo hướng văn minh, hiện đại thì phải có bộ máy chính quyền quản lý thích hợp. Chức năng cơ bản của chính quyền là quản lý xã hội, phục vụ xã hội và phục vụ dân chúng. Xã hội TPHCM là xã hội đô thị, dân chúng sinh sống ở TPHCM là thị dân, do vậy tổ chức chính quyền ở TPHCM phải là chính quyền đô thị2. Nhưng đến nay, bộ máy chính quyền thành phố “thống nhất” với các tỉnh thành trong cả nước, “trên có gì, Thành phố có đó”. Thiết tưởng, việc nghiên cứu để xây dựng chính quyền đô thị ở TPHCM (và các đô thị khác trong cả nước) nên được tiếp tục để phục vụ cho công việc phát triển đô thị và quản lý phát triển đô thị ngày càng tốt hơn, theo hướng văn minh, hiện đại, sống tốt.

- Mục đích quan trọng của phát triển đô thị và quản lý phát triển đô thị là phục vụ nhân dân, làm cho nhân dân có cuộc sống ngày càng tốt. Do vậy vai trò của các đoàn thể, các tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp, của toàn thể nhân dân, của cộng đồng hết sức to lớn. Không có sự đồng thuận, đồng hành của cộng đồng, của mỗi người dân thì mọi quy hoạch tối ưu, tiên tiến, mọi giải pháp hay đều không thành hiện thực. Do vậy cần tuyên truyền giáo dục, vận động hội viên, đoàn viên cùng toàn thể nhân dân tham gia tích cực vào tất cả các khâu phát triển đô thị và quản lý phát triển đô thị. Người dân phải là chiến sĩ tự nguyện trong các bước của qui trình, từ tham gia, đóng góp trí tuệ vào các thiết kế quy hoạch phát triển, thực thi quy hoạch, các chương trình đầu tư, sử dụng đất đai, xây dựng nếp sống văn minh đô thị, thực sự là thị dân… Người dân phải biết điều hòa các lợi ích, phải biết khép mình trong khuôn khổ nếp sống đô thị, phải đồng hành với chính quyền, với toàn xã hội trong sự nghiệp phát triển và quản lý đô thị.

Tóm lại, so với nhiều thành phố khác trong cả nước, Sài Gòn – TPHCM ra đời muộn hơn. Song do điều kiện địa lý, lịch sử, các yếu tố nội sinh và ngoại sinh, thành phố đã có sự phát triển vượt bậc, trở thành đô thị đặc biệt của nước ta. Qua các chặng đường phát triển và hiện nay thành phố vẫn còn không ít yếu kém, hạn chế, bất cập trong phát triển đô thị và quản lý đô thị. Song với truyền thống năng động, sáng tạo của mình, với sự chung sức chung lòng của cả nước, Thành phố sẽ vượt qua chính mình, nghiêm khắc với những sai lầm, yếu kém; tự hào với những nỗ lực, thành công; tập trung tâm huyết, sức lực, nguồn lực để đạt được đỉnh cao của sự phát triển. Chân dung của Thành phố sẽ là vùng đại đô thị (MUR - Mega Urban Region) đa trung tâm, đa cực, một Thành phố xanh và sạch, một đô thị sông nước với qui mô dân số trên 10 triệu người. Đó là một trung tâm kinh tế phát triển cao dựa trên nền tảng dịch vụ và công nghiệp có giá trị gia tăng cao, trung tâm khoa học – công nghệ lớn, trung tâm giáo dục – đào tạo chất lượng cao và y tế kỹ thuật cao của cả nước và khu vực Đông Nam Á. Thành phố có sự hài hòa giữa phát triển kinh tế và phát triển xã hội, con người được tự do, xã hội dân chủ. Đời sống văn hóa của Thành phố có sự kết hợp hài hòa mang nét đặc trưng của nhân dân Thành phố với văn hóa hiện đại, tạo nên nền tảng tinh thần của sự phát triển xã hội. TPHCM sau năm 2020 là một trung tâm đa chức năng, một đô thị sống tốt, có sức hấp dẫn trong hệ thống các đô thị trên thế giới.

PGS.TS. Phan Xuân Biên

(Hội đồng Lý luận Trung ương)

______________________________________________

[1] So sánh quy hoạch chiến lược và quy hoạch thông dụng. Xem: TS Phạm Sĩ Liêm. Đưa tư duy phát triển hiện đại vào quy hoạch quản lý TP.HCM. Trong sách Đô thị hóa ở Sài Gòn – TP.HCM. Lịch sử - văn hóa. NXB Tổng hợp TP.HCM – 2005, trang 51.

[2] Xem thêm: Phan Xuân Biên (chủ biên). Một số vấn đề xây dựng chính quyền đô thị - Từ thực tiễn TP.HCM. NXB Tổng hợp TP.HCM, năm 2006, trang 30-37.


Ý kiến bạn đọc

refresh
 

Tổng lượt bình luận

Tin khác

Thông báo